Đây là từ trong nghề do các nghệ nhân hoa kiểng đặt ra để chỉ những cây mai trồng với mục đích chỉ dùng phần gốc của nó để làm gốc ghép mai. Như quý vị đã biết, để đáp ứng cây mai ghép, ta cần có trong tay những “nguyên liệu” sau đây: gốc ghép và cành ghép, mắt ghép.
Trước đây vài ba mươi năm, lúc cây mai ghép chưa có thị phần rộng lớn như ngày nay thì việc sắm gốc ghép cho cây mai ghép hơi dễ dàng. Người có nhu cầu chỉ cần tậu những cây mai mọc hoang dại ngoài bờ bụi hay trong các vườn tược, bứng lên đem về sử dụng. Hoặc tìm sắm mai cây ở các vựa bán mai kiểng, giá cũng không cao. Chỉ cần chọn những cây mai tơ, khỏe, ko bị sâu bệnh, dù là mai vàng năm cánh, hay mai tứ quí đều được.
nếu chọn được những gốc “lão mai” có tuổi đời vài ba chục năm, có bộ rễ đầy u nần thì càng có giá tri hơn, lại càng mừng.
Thế nhưng, về sau này khi cây mai ghép có thị trường nhiều thì nhà vườn nào hàng năm cũng cần có số lượng gốc ghép thật phổ biến, tới hàng trăm, thậm chí hàng nghìn gốc thì… chỉ còn cách chủ động phân phối gốc ghép tại chỗ mới có đủ mà dùng. Hơn nữa, nếu như trồng dư ra đem bán lại cho người trong nghề cũng có lắm người dùng.
Theo kinh nghiệm của phổ biến nghệ nhân sống lâu năm trong nghề trồng mai thì gốc ghép được lấy trong khoảng giống mai vàng năm cánh có khả năng sinh trưởng tốt và ít bị sâu bệnh. Như vậy nên, cứ sau tết Nguyên đán độ một tháng, hoa của các cây mai vàng đã tàn rồi hột của nó trổ màu đen như hột mãng cầu ta (hột đã chín) thì lặt hết vào làm giống. Hột tươi lặt vào có thể đem gieo ngay hoặc đựng trong thau, trong thúng đặt vào nơi thoáng mát trong nhà, chờ một 2 tháng sau đem gieo cũng được.
Những hột mai già ví như ta ko lặt hái thì cũng rụng xuống đất và mọc thành mai con.
Hột mai giống sau này sẽ được gieo trong vườn ươm.
khi chọn được cuộc đất để làm vườn ương, trước nhất chủ vườn phải lo cuốc xới cho cuộc đất tơi xốp, bón lót phân chuồng hoai, phân rác mục cho phần lớn, sau đó mới lên liếp để ương hột mai giống.
Liếp ương hột mai phải đủ cao, và chung vòng vèo phải tạo mương rãnh thoát nước hoàn hảo để giảm thiểu bị úng ngập trong tháng mưa bão hoặc lúc triều cường.
Chuẩn bị tốt công việc này thì việc trồng mai nguyên liệu mới gặt hái được thành công như ý.
Hột mai giống gieo trên liếp nên theo hàng lối, sao cho hàng cách hàng khoảng 20cm, và hột cách hột khoảng 10cm là vừa. Khi gieo hột vào liếp, ta nên dùng một cây que lớn bằng chiếc đũa ăn cơm, thọc sâu vào đất chừng 2cm rồi bỏ xuống lỗ ấy một hột mai giống. Do hột mai có khả năng nảy mầm rất khả quan, có thể đạt đến mức gần cả trăm phần trăm nên ta không cần lo xa mà gieo một lỗ tới 2 ba hột giống.
Sau lúc gieo hột xong, ta nên phủ một lớp mỏng rơm rạ khô trên khắp mặt liếp ương để che mưa nắng. Cùng lúc phải tưới nước bằng vòi vòi hoa sen giúp đất liếp đủ ẩm để hột mai giống dễ nảy mầm.
khi cây mai con lên cao cỡ gang tay hoặc hơn một tẹo là khi ta bứng chúng ra trồng vào chậu hoặc trồng cố định ở ngoài vườn. Mỗi cây mai con nên bứng có bầu đất mới bảo quản được bộ rễ nguyên lành, nhờ đấy mà lúc trồng vào chậu hay trồng ngoài vườn cây mới ko mất sức và sinh trưởng tốt.
Mai con trồng trong chậu để chờ làm gốc ghép sau này, tuy cũng là trồng trợ thời, nhưng thời kì cũng đến vài ba năm hoặc lâu hơn. Cho nên, đất trong chậu phải được bón phân tro phần lớn, nhờ đấy cây mới đủ chất bổ dưỡng mà lớn nhanh.
nếu mai con đem trồng ngoài vườn thì đất vườn cũng phải cày bừa kĩ, sau đấy lên liếp, bón lót như đất gieo hột giống trước đây.
Trên tiếp trồng lần này, ta phải đào hố có trục đường kính chừng 2 gang tay, và sâu 30cm, dưới hố bón phân chuồng hoai mục, trộn tro trấu và mụn xơ dừa rồi mới đặt bầu mai con vô trồng. Cứ mỗi hố trồng một cây, sao cho hố cách hố 1m và hàng cách hàng 1m, đủ rộng cho cây mai con làm gốc chép lớn mạnh tốt sau này.
lúc cây mai con cao sắp mét, thân lớn bằng ngón tay cái trở lên là có thể sử dụng làm gốc ghép được.
lúc này chúng lại được đào lên với nguyên bầu đất rồi đặt tạm vào nơi mát mẻ để nhà vườn với kinh nghiệm nghề nghiệp lâu năm của mình Quan sát kĩ dáng thế của từng cây ra sao mà cưa bỏ những phần thân nhánh cho là ko hợp cách. Sau đó, phần gốc còn lại sẽ được trồng vào chậu và đặt vào chỗ có bóng râm mát mẻ chờ tháp ghép…
Việc chọn cành hay mắt ghép (bo) không đòi hỏi phổ thông công sức như cách tạo gốc ghép vừa được bộc lộ ở phần trên.
Như quí vị đã biết, thời gian khoảng chục năm đầu khi cây mai ghép ra đời, rộng rãi người thích chơi những cây mai cùng một gốc mà lại trổ phổ quát sắc hoa như mai vàng (hoàng mai), mai trắng (bạch mai), mai xanh (thanh mai)… cho rằng như vậy mới lạ, mới quí. Nhưng càng về sau, khách chơi mai lại thích mai vàng. Những cây mai ghép chỉ được ghép một thứ mai quí như mai Giảo 12 cánh, hoặc mai Huỳnh Tỷ 24 cánh, đều là mặt hàng được rộng rãi người chọn tậu. Quí vị đã biết, những giống mai nức tiếng này ra hoa đóa lớn, hoa có nhiều cánh, xếp thành phổ biến tầng, màu sắc lại tươi tắn nên càng nhìn càng ưa…
Để có đủ cành ghép và mắt ghép (còn gọi là bo hay vảy), nhà vườn phải trồng 1 vài cây mai Giảo, mai Huỳnh Tỷ. Có chủ động được việc này mới có đủ vật liệu mà ghép mai.
Dù đấy là những giống mai quí nhưng vì trồng chỉ với mục đích thu hoạch cành và mắt (bo) sau này để ghép vào gốc ghép, nên ta có thể trồng bằng công nghệ hữu tính là ương bằng hột, hoặc bằng cách giâm cành cũng được.
Cây mai ví như trồng với mục tiêu này, hằng ngày chỉ cần lo tưới bón cho cây, và phòng trừ sâu rầy bệnh hại để giúp cây sinh trưởng tốt. Nhà vườn ko cần bỏ công sức ra uốn tỉa, tháp ghép để tạo dáng mai vàng từ nhỏ như đối với những cây mai kiểng khác.
Cũng xin được diễn tả thêm là lúc ghép mai phải chọn lấy những cành tốt tươi, không được non quá mà cũng ko già quá, vì chúng sẽ mất khả năng mọc mạnh.
Còn chọn mắt ghép thì chọn lấy mắt lá hoặc chồi non mới nhú mới tốt. Hơn nữa cành ghép và mắt ghép lúc tách rời khỏi cây mẹ thì nếu như được ghép ngay trong ngày mới có khả năng sống cao. Chính vì những lẽ đó nên phần nhiều người trồng mai ghép phải dành ra một khoảnh đất để trồng mai vật liệu, để khi nào cần là có sẵn mà dùng.
– Cây mai nguyên thủy: Mai nguyên thủy là tên gọi mới được đặt ra của cây mai mà người mình trồng với mục đích cắt cành lấy hoa chưng cúng trong ba ngày tết thuở xưa.
nói rõ ra, cây mai nguyên thủy là giống mai vàng 5 cánh, trong đó có các giống mai trâu (châu), mai sẻ, mai cánh tròn, mai cánh dún, mai thơm… ngày nay rất ít người trồng, mà người trồng cũng ko có các bạn, nên nhà vườn chừa đất để trồng mai ghép bán được giá hơn.
Cây mai nguyên thủy như phần trên chúng tôi đã bộc lộ, chỉ được trồng để lấy gốc ghép mà thôi.
– Cây mai bonsai: Trong đa dạng vườn mai hiện nay, ngoài số lượng mai ghép chiếm đa số, còn có một số chậu mai bonsai được trồng, vì cũng là mặt hàng bán chạy nhờ có một lượng đáng đề cập quý khách riêng.
Cây mai bonsai còn có tên là “kiểng lùn trồng trong chậu trẹt”, có xuất xứ từ Trung Hoa, tới Nhật Bản, và có mặt tại nước ta toàn bộ cùng thời với mai ghép. Do có kiểu dáng đặc trưng nên trong khoảng lúc góp mặt trong làng hoa kiểng, cây mai bonsai đã mau chóng gây được sự lưu ý đặc trưng của phần lớn người chơi hoa kiểng, nhất là đứa ở đô thị.
Mai bonsai tuy nhỏ nhưng mỗi cây đều có nét đặc trưng riêng. Nhờ vào óc sáng tao tuyệt vời và bàn tay khéo léo của các nghệ nhân hoa kiểng mà cây mai bonsai mới mang được vẻ đẹp diệu kỳ của một cây “lão mai” hoang dã sống trong cảnh mưa dập gió vùi ngoài trời cả trăm năm, nay được thon gọn lại thành cây kiểng lùn một cách khéo léo.
Nghệ nhân đã tốn rộng rãi công sức và thì giờ trong việc phả vào cây kiểng lùn này những nét kỹ xảo qua sự già cỗi của bộ rễ khí sinh nổi côm lên trên bề mặt chậu, gốc các loại mai cúc với đa dạng u nần sần sùi, đến vỏ cây nứt nẻ với những vết trầy xước, rồi những hang hốc trông rất bất chợt nên càng nhìn ngắm ta càng thấy cây kiểng luifn này có những đường nét giống tạc như cây cổ thụ mọc bỗng nhiên ở ngoài trời, nên càng ngắm càng không thấy chán.
Sở dĩ được vậy là do cây mai bonsai được nghệ nhân ra sức uốn tỉa và tháp ghép dựa theo năm thế cơ bản như ta đã biết là thế Trực, thế Cận trực, thế Hoành, thế Ngọa và thế Huyền nhai. Nhiều cây còn được uốn tỉa theo rộng rãi thế phụ khác, giống như nghệ thuật uốn tỉa kiểng cổ của người xưa. Và dù tuy ít cành, ít hoa nhưng mai bonsai vẫn đủ sức lôi kéo được sự chiêm ngưỡng và lòng ngưỡng mộ của đầy đủ người xem.
Mặt khác, sở dĩ cây mai bonsai nói riêng và kiểng bonsai khái quát ngày càng được ưa thích là do cây kiểng nhỏ bé này thích hợp với môi trường sống quá chật hẹp của phần đông thị dân. Ở nhà vẫn xuất hiện vài ba chậu mai bonsai mang cách điệu của cây kiểng cổ tuyệt đẹp, thử hỏi mấy người nào lại ko thích?
thành thị ngày nay do nạn bùng nổ dân số nên đi đến đâu cũng toàn gặp cảnh đất hẹp người đông, nhà cửa thi nhau mọc lên như nấm, nên ko mấy người nào được may mắn sống trong những ngôi nhà có sân rộng, dù chỉ độ mươi mét vuông thôi để lập vườn hoa gia đình theo đúng thị hiếu của mình.
trường hợp này chỉ mới xảy ra ở nước mình chừng ba bốn thập niên nay thôi. Nhưng, trước đấy hàng trăm năm, đa dạng thị thành ở châu Âu, Mỹ Latinh đã phải gồng mình chịu đựng cảnh sống chật chội như vậy rồi!
Được biết, vào những thập niên đầu thế kỷ 20, các tỉnh thành to nhỏ ở Âu Mỹ nơi đâu nhà cửa cũng rộng thênh thang, tự dưng phải miễn cưỡng đón nhận ti tỉ dân quê lũ lượt kéo lên tỉnh thành để kiếm tìm việc làm. Từ ấy, nhà cửa được xây cất đa dạng thêm, đất đai lên giá dần… và sau một thời kì ko lâu, sắp như thường còn nhà nào còn miếng đất trống trước sân để lập vườn hoa gia đình như trước nữa.
Sống trong môi trường quá chật hẹp tương tự, nhưng ai có thói quen thích chơi hoa kiểng ko sao hạn chế sự bực bội, phiền não, khổ sở nữa…
Như quí vị đã biết, vào thời xa xưa ấy, dù ở đô thị, đông đảo nhà nào cũng lập vườn hoa rộng lớn, và phổ thông người lại có thị hiếu trồng những cây kiểng có thân cao to đến 5-10 mét tỏa bóng mát một vùng. Nay, đất hẹp người đông thì đâu nhà nào còn đất trống để trồng những cây kiểng đó?
không còn đất đai đa dạng để chơi kiểng lớn, mọi người mới quay sang chơi kiểng bonsai, đầu tiên vì ham thích với cây có thiết kế lạ, sau cảm thấy kiểng bonsai mới hợp với những nơi “phố phố chật hẹp người đông đúc”…
Chậu mai bonsai vốn nhỏ gọn, ko chiếm rộng rãi diện tích: một chỗ trống ở bao lơn, trên tủ chè, bàn salon hoặc bàn giấy… trông vừa đẹp lại gọn ghẽ.
Do cây kiểng bonsai vừa gọn nhẹ, mà mỗi cây đều có một mẫu mã đặc biệt, gần như thường cây nào giống cây nào nên mặt hàng này ko phải chờ tới tận tết mới có nhiều người tậu mua, mà bán được nói quanh nói quẩn năm. Còn một lý do khác cần kể tới nữa, là kiểng bonsai khái quát, mai bonsai đề cập riêng thường được bán với giá hợp với túi tiền tài giới bình dân.